‘Ik heb pijn, dus ik ben,’ schrijft de Duits-Koreense filosoof Byung-Chul Han in zijn boek ‘De Palliatieve Maatschappij’. Hij schrijft ook dat de kunst om pijn te lijden verloren is gegaan, dat we het contact met pijn zijn kwijtgeraakt. En: ‘We leiden aan algofobie, angst voor pijn. We leven in een permanente anesthesie,’ stelt hij. 

Als we hem volgen met zijn ‘ik heb pijn, dus ik ben,’ zijn we dan (dus) niet meer anno 2025?

Voor mijn nieuwe werk ‘Holding Pain’, een fotografisch ritueel waarbij ik mannen uitnodig naar hun verdriet te gaan om vervolgens 18 minuten lang – in stilte – in mijn camera te kijken, verdiep ik me in lijden, pijn, verdriet, daar waar we liever van wegkijken. Zo las ik ook het boek van Han en liet me verdwalen… In deze blogpost deel ik mijn dwaling. Dwaal lekker mee en voel je uitgenodigd om te reageren (in de comments of via mail). 

Pijn is niet fijn. Geluk, blijheid en alleen al het even niet hebben van pijn wel. Dat weten we al duizenden jaren, misschien wel sinds het begin van ons bestaan. Kerken, religies hielden ons eeuwenlang een leven na de dood voor om naar uit te zien en tijdens het leven voor te werken. Als je weet dat je ooit, voor eeuwig, in het paradijs komt, dan wil je hier in dit tijdelijk leven wel even lijden. Het leidde ons af van dat er simpelweg pijn is, van waar je nou eenmaal mee te dealen hebt als mens. Wie leeft, botst en schuurt nou eenmaal tegen dingen aan, waar pijn ontstaat. Het is bijna een natuurkundige waarheid. De kerken leerden ons verdoven én ons ermee in de greep te houden.

Met het sterven van god is de gouden wolk waarin religies ons hielden voor steeds meer mensen verdwenen. En dan moet je zelf weer aan de bak, toch?

De wetenschappen, onze knappe koppen, het vuur dat Prometheus voor ons van de goden stal, boden uitkomst, het beter bij de mensheid aansluitende substituut. Onze knappe koppen, laten we ze ‘we’ noemen, leerden bijvoorbeeld door welke hormonen mensen zich gelukkig of lekker scherp voelen, door welke juist niet en hoe je daarmee kunt (be)spelen. We leerden bijvoorbeeld hoe je met minimale resources, maximale waarde creëert, dat je met stroop meer muggen vangt dan met azijn en dat er meer geld te verdien valt met geluk, blijheid en verdoving dan met pijn, angst en verdriet. We leerden hoe je een gevoel van gelukkig zijn creëert en hoe je mensen kunt verdoven. We leerden medicijnen, drugs, alcohol, tabaksproducten optimaliseren om mensen een lekkere roes te geven. We leerden hoe we mensen zin kunnen laten houden in fast food (en ultra-bewerkt voedsel). We leerden de kracht van de like kennen en AI leerde de mensheid nog beter begrijpen. We leerden hoe we mensen met hyper-cliffhanger-trucs kunnen laten binge-watchen en hoe je mensen verslaafd kunt maken aan sex euh porno, zonder dat ze ook maar in de buurt komen bij een mede-mens. We leerden hoe we elkaar verslaafd kunnen maken aan hyper-violence, zonder dat je je game-console weg hoeft te leggen. En we leerden bijvoorbeeld hoe je jonge prostituees verslaafd kunt maken aan dat lieve kleine hondje en dat je ze daarna helemaal in hun macht hebt. We leerden hoe je the war on attention wint en dus als winnaar uit war on connection kunt komen.

En zo voort. Et cetera.

Veel van ons (in het rijke, zorgeloze) westen kunnen in de top van de piramide van Maslow leven. We hoeven ons geen zorgen te maken over basisbehoeften als veiligheid, een thuis, eten, drinken – al is het alleen al omdat we vinden dat we daar recht op hebben, we het onszelf en elkaar hebben aangepraat. Van de zorgen die er eventueel zijn, kijk je weg, je verdooft jezelf en elkaar – tot de politiek aan toe. ‘We hebben onszelf verdoofd tot aan de dood,’ stelt Byung-Chul Han. We zijn de vlees geworden ‘laatste mens’ van Nietzsche.

Er is een Sugar Sweet Like Loving Society waarin likes belangrijker zijn geworden dan yikes.

Voor de tiny happy few zoals Elon Musk of Kylie Jenner (een hedendaagse Paris Hilton) is infinite happiness and being free simply for sale. Gewone stervelingen, als ook Henk en Ingrid, laven zich hieraan, trekken zich op, maken zichzelf en elkaar wijs dat ze daar ook recht op hebben. 

Nietzsche stelt dat pijn en geluk als broer en zus zijn die samen opgroeien. Zonder pijn, geen geluk. Zonder schuring, geen glans. Zonder weerstand, geen catharsis. Zonder storm, geen stevige wortels. Zonder strijd, geen overwinning. Zonder trainen, geen spieren. Zonder grenzen, geen vrijheid. Zonder angst, geen moed. Zonder dalen, geen pieken. Zonder dood, geen leven. En: zonder duister, geen licht. 

Volgens Heidegger is er zonder (innerlijk) verscheurd te raken geen ontwikkeling mogelijk. Waar de geest de pijn overwint, omvat, begrijpt, kan het zich tot een hogere vorm ontwikkelen. Leren. Out of your comfort zone is where the magic happens. Immers: educatie, komt van educare, ex-ducare, iemand buiten zijn of haar bekende geleiden.

We hebben pijn, verdriet, botsingen, schuring, stress nodig om ons te ontwikkelen, om leven te voelen en je zou zelfs kunnen zeggen: te overleven. Want als we ons niet bewust zijn van – verdoofd zijn voor het opmerken van – grenzen, beperkingen, storten we ons van het ene gevaar in het andere en is een snelle dood nabij.

En stress is er in overvloed, pijn is er te over, voor iedereen en voor miljarden mensen nog meer dan voor die gelukkige enkelingen. Denk aan dat je door klimaatveranderingen niet meer kunt leven op de plek waar je voorouders leefden. Denk aan oorlogen. Denk aan geen eten hebben. Denk aan moeten vluchten. Denk aan uitbuiting. Denk aan niet rond kunnen komen. Anno 2025 is er pijn genoeg, nu de kunst nog weer omarmen om ermee om te gaan.

Filosoof Alain de Botton suggereert in zijn boek ‘Religie voor atheïsten’ om te leren van religies, want ‘religies helpen ons bij elkaar te blijven en om met leed om te gaan.’ Wat kunnen we leren over vormen van samenkomen, over architectuur, over (lichamelijk) leren, van bidden, samen zingen, over rituelen, hoe we trotse mensen kunnen laten opgaan in een gemeente? Of we nou wel of niet in een god geloven, religies hebben uitgevonden hoe we met leed kunnen omgaan.

Met mijn eigen experimentele werk onderzoek ik hoe je verbinding aangaat en hoe je kunt omgaan met blokkades en trauma. In mijn nieuwste werk ‘Holding Pain’ bijvoorbeeld, nodig ik mannen in een fotografisch ritueel, uit om aandacht te maken voor hun verdriet en 18 minuten lang, in stilte, in mijn camera te kijken. Dat ritueel is in ontwikkeling. De eerste deelnemers zijn met me hun verdriet in gegaan…

Laten we pijn weer leren omarmen.


‘Pain does not want to be healed. It wants to be held,’  ~ Jeff Foster.

‘The cure for pain is in the pain.’ ~ Rumi.


Hieronder vind je foto’s uit mijn serie ‘Caught in the App‘ waarin ik het straatbeeld van de ‘Palliatieve Maatschappij’ in Londen ving.

Executive coaching in de natuur

Veel mensen kennen me als iemand die mooie maatschappelijke bewegingen op gang brengt, zoals natuurlijk de daklozenwandelingen, mijn werk rondom smartphone-verslaving of je eten lokaal inkopen. Veel mensen kennen me ook als ontwerper en begeleider van bijeenkomsten of...

Waarom een fatbike-verbod of leeftijdsgrens geen oplossing is

Vorige week werd ik bijna slachtoffer van een fatbike-rijder die full-speed over de stoep, over het terras, even tegen het verkeer in, een stoplicht omzeilde. Gelukkig was-ie sharp en zag-ie mijn voet net op tijd en reed-ie slechts twee stoelen en een tafeltje omver,...

Reflectie Stilte Samen Zwerving op Oerol 2024

‘En, hoe was het op Oerol?’ willen mensen weten. Nou. Here we go. Het was heerlijk op de veerboot, het was heerlijk op het eiland, aan de westkant was het druk, ramdruk, veel ouderen, veel kunst-consumenten, veel mensen die op foodtrucks af komen, veel mensen die de...

Hoe krijgen we de stilte-coupé écht stil?

(foto: Wikimedia - Steven Lek)Gisteren reisde ik met de trein (tweede klas) terug van Amsterdam naar Groningen. Twee overstappen, drie treinen, drie keer koos ik voor de stilte-coupé, lekker lezen, heerlijk rustig. En drie keer was er simpelweg onduidelijkheid over...

Huppelen, de Haarlemmer Olie voor je gezondheid?

Wat gebeurt er als je het woord huppelen hoort of zelf uitspreekt? Waarschijnlijk moet je glimlachen, dwarrelt er iets vrolijks door je gedachten en denk je terug aan je kindertijd. En wat is dan de laatste keer dat je gehuppeld hebt? En wat is de laatste keer dat je...

16+ Ideeën om meer ruimte om te bewegen te maken (in de ouderenzorg)

ZINN, of voluit Zorgorganisatie In Noord-Nederland, is één van de grote ouderenzorgorganisaties van het noorden. Ze zijn gezond, gaan lekker, doen al volop slimme, innovatieve, mooie dingen voor ouderen, naasten en de wereld, en… er mag de komende jaren nog meer...

Elkaar langer aankijken

Geen mens is een slecht mens In 2009 werd ik gezakkenrold door een junk. Hij jatte een tientje uit mijn broekzak en dat raakte zoiets dieps in mij, dat ik voelde alsof ik hém wel van zijn leven wilde beroven. Later ging ik koffie drinken met mensen van de straat en...

Wat als we elke dag naar ons werk zouden wandelen?

Vorige week wandelde ik een etappe van het Groot Frieslandpad mee met wandelprofessor Zef Hemel. Zef is planoloog en heeft als denker, doener, hoogleraar, ambtenaar een grote invloed gehad op grootstedelijke ontwikkeling in Nederland. Sinds maart dit jaar is hij...

Zomerleestip, naar de koning en smartphone gezonde scholen

Zomerleestip: Donkerder 2.0 In 2020 verscheen mijn debuutroman Donkerder. Zo’n 1.000 exemplaren gingen over de toonbank, tientallen prachtige reacties verschenen op Bol.com, Hebban.nl en Goodreads en tientallen bibliotheken namen Donkerder op in hun collectie en mijn...

86 Tips voor gezond smartphone gebruik op school en in de klas.

(Foto: Martijn Aslander) Smartphones zijn wonderapparaatjes, daarom heten ze ook smartphones. Als je alles wat je met een smartphone kunt, in losse apparaten bij je zou willen dragen, dan zou je een flink backpack nodig hebben. Smartphones zijn ook de hel, dat is...

Hoe zet je een sociale beweging op? Mijn handleiding, in drie stappen.

Een paar weken terug kreeg ik een mailtje van Freya (bovenstaande foto is ook van haar).  ‘Ik volg je nu een tijdje op LinkedIn, omdat ik vind dat je erg inspirerende en interessante dingen doet en dan ook nog in het noorden! Erg leuk.    Ik hou me bezig met...

#VrijMiBos: op vrijdagmiddag naar het bos

#VrijMiBos, wat is dát nou weer? Nou, heel eenvoudig: op bijna elke vrijdagmiddag naar het bos. Inderdaad: geen borrel, maar bos. Je weekend niet beginnen met een kater, maar met een overdosis Vitamine Natuur. Mét een paar leuke mensen, zonder telefoons of andere...