‘Waar wind je je over op?’ Ik stel deze vraag vaak aan groepen om ze een beetje aan de praat te krijgen. Als er ruimte is stuur ik ze daarna graag de straat op, de krantenhoek van de bieb in, om pas weer terug te komen als ze een flinke verzameling opwindsels hebben, om daar maar een mooi Gronings woord voor te gebruiken. Dinsdagochtend zit ik in het opiniepanel bij Babette (en Maartje) op Noord en dat leek me een goede aanleiding om mezelf eens even flink op te winden. Gisteren ging ik de straat op, liet me zeiknat regenen en warmde weer op in een koffietentje om daar drie kranten door te spitten.

Wat zijn de grote klappers?

• Rotzooi op straat en hoe we – niet zo lief – met elkaar en onze stad omgaan. En dan bedoel ik ook je fiets zo parkeren dat er na jou geen enkel ander mens meer de Albert Heijn in kan of over de stoep fietsen en verwachten dat de mensen die daar wandelen wel aan de kant gaan of mensen die – letterlijk – hun auto leegvegen op het Kwinkenplein.
• Polarisering. SIRE deed onderzoek, startte een campagne en zowel Volkskrant als Trouw besteedden er uitgebreid aandacht aan. Polarisering: waar komt het vandaan en… wat doen we eraan?
• Ons smartphone-gebruik. Trouw ging uitgebreid in op de vraag hoe je daar als docent, school of zelfs als land mee om moet gaan. De Volkskrant vroeg kinderen en jongeren wat ze van het smartphone-gebruik van hun ouders vinden. Ik loop over straat en zie tegenwoordig meer telefoonzombies dan toen ik in 2016 mijn fotoseries maakte.

Zijn er verbanden? Ja! Althans: ik zie ze. En om maar alvast een mooi, hoopvol einde te beloven, ik zie ook een oplossing. Die verklap ik hier alleen nog even niet.

Met een smartphone in je hand, heb je de wereld in je vingers. En dat is enerzijds fantastisch en anderzijds ook best veel. Even opzoeken wat het verschil is tussen witte en groene thee? Wikipedia legt het uit. De beste witte thee ter wereld bestellen? Je kunt direct met Touch ID betalen. Een mooi gedicht erover lezen? ChatGPT schrijf’m voor je en maakt er een mooi impressionistisch schilderij bij. Post het werk van de kunstmatige intelligentie op Instagram en je hebt meer likes dan je ooit zelf hebt gehaald met een eigen gemaakte foto. De mogelijkheden zijn groots en eindeloos. En we staan nog maar aan de vooravond van wat het internet met ons gaat doen en wat toekomstkijkers de nieuwe renaissance noemen.

Altijd maar zo’n apparaatje bij je hebben, is ook best veel. Altijd maar input. Altijd maar meer. Of je nou voor het stoplicht staat, ‘s nachts nog niet kunt slapen of… op het toilet zit. Dat apparaatje is er altijd en je bent altijd 24/7 verbonden met het internet. En doordat dat ding en dat internet er altijd maar is en al je aandacht opslurpt, heb je nauwelijks nog aandacht voor jezelf en andere belangrijke dingen. Je bent continue afgeleid. Continue krijg je maar meer data te verwerken in plaats van dat je even stilstaat om aandacht te geven aan wat er simpelweg echt speelt. Je hebt geen rust om je af te vragen wat echt belangrijk voor je is, wie je echt bent, waar je echt voor staat en dus heb je ook geen aandacht voor de minder leuke dingen in het leven. Negatieve herinneringen bouwen zich op, micro-trauma’s vormen clusters en voor je het weet heb je op je vijftiende al een burnout te pakken of zit je in je tweede jaar geneeskunde al aan de antidepressiva. Heb je toch even aandacht voor jezelf, dan is er altijd wel weer een appje die je afleidt of je Insta-likes waar je liever aandacht voor hebt dan die minder leuke dingen die aan je knabbelen. We zijn bijna allemaal verslaafd aan afleiding. En dus lopen we bijna allemaal zwaar gedrogeerd over straat, vallen in slaap in de collegebanken of zoeken net iets meer excitement dan vroeger.

Ondernemers weten dat. Kijk maar eens hoe goed ze begrijpen hoe ze de aandacht op straat van potentiële klanten moeten vangen. Nog grotere beachvlaggen, LED-schermen met hoog contrast en letterlijk flitsende animaties, geur-design en hoeveel winkels in de Herestraat hebben hun gezellige shop-muziekje net iets te hard staan, zodat je op straat al hoort dat je daar even naar binnen wilt? Als je de aandacht van de klant wilt, moet je nog harder schreeuwen. Geen trektouwtjes, maar nitraatbommen. Geen Heerlijk Helder Heineken met 4.5% alcohol, maar standaard speciaalbier met tenminste 8%. Geen wietplantagetje meer op je studentenkamer, maar standaard een blok coke op tafel. ALLES MOET EXTREMER OM NOG BINNEN TE KOHMEN IN ONZE ZWAAR GEDROGEERDE JUNKHEADS!!!

Ook politici snappen dat. Ook journalisten en media-mensen snappen dat. Ook influencers snappen dat. Als het niet duidelijk en hard binnenkomt, dan telt het niet. Zij tegen wij. Links wordt al snel extreem links. Rechts al snel heel erg fout. En Mark Rutte heeft zelfs het met alle winden mee waaien tot een extreem-kunst verheven. Je moet scherpe keuzes maken en extreem duidelijk zijn, anders begrijpen mensen je niet en luisteren ze überhaupt niet naar je. Wat die keuzes zijn, maakt uiteindelijk niet uit. Zolang ze maar extreem zijn en extreem duidelijk. Neon-geel, neon-roze, gids zwart, nazi-bruin.

De oplossing? Empathie. Met rust en aandacht naar elkaar luisteren en begrip krijgen voor de drijfveren van de ander. Maurits Chabot schrijft in de Volkskrant ‘de vijand is ook maar een mens’. En zo is het. Hij deelt onder andere het verhaal van een Rwandese vrouw die bevriend raakte met de man die haar hand afhakte.

Terug naar Groningen, want ook hier hebben we te maken met radicalisering en polarisering. Ik denk bijvoorbeeld aan jeugdbendes en drillrap-ongelukjes, want ja, dat is ook in stad en ommeland aan de hand. Ik denk aan al dat heftige drugsgebruik waar burgemeester Koen Schuiling zo hard mee bezig is. Of ik denk aan de boeren. En als ik aan boeren denk, dan denk ik aan de boerenprotesten van een paar jaar terug, de bestorming van het Groninger Capitool en… Arjen Schuiling. 

Arjen Schuiling is een oproerkraaier. Hij is dé boerenleider. Grote bek, agressief, mannetje-mannetje, populistisch, een nare klootzak. Hij bespeelt de boeren en hij zweept de boeren op om het provinciehuis te bestormen.

Althans dat lijkt zo, totdat een verslaggever van RTV Noord de ruimte geeft om uit te leggen wat er echt aan de hand is. Zijn pa heeft zelfmoord gepleegd, ‘dankzij Den Haag en Brussel’ en hij pinkt een traantje weg. De verslaggever weet even niet hoe ze moet reageren.

Arjen wordt opgepakt en belandt een paar dagen in bewaring. Ik stuur hem een berichtje en nodig hem uit voor een kop koffie. Het wordt wijn en dan blijkt – inderdaad – hoe de vork in de steel steekt: Arjen is geen klootzak. Hij is alleen zwaar getraumatiseerd en heeft dat nog niet verwerkt. En Arjen is voor mij ineens een Arjen van vlees en bloed met wie ik best vrienden zou kunnen worden.

In 2008 werd ik gezakkenrold door een junk, een asielzoeker. Hij griste een tientje uit mijn zak en ik haalde dat tientje terug. Mijn tientje! Mijn zak! Niet eerder voelde ik dat ik iemand wilde aandoen, wat ik hém wilde aandoen. Hij moest dood, van de aardbodem. Dat voelde ik tot in mijn tenen. Gelukkig schrok ik ervan dat ik dat voelde en ging ik naar het politiekantoor om aangifte te doen.

Een paar jaar later ging ik koffie drinken met daklozen, zette ik de daklozenwandelingen van Groningen op en kwam ik ook hem, Abdi, weer tegen. Hij bleek een uit Somalië gevluchte kindsoldaat, die illegaal in Nederland was. En toen had ik ineens een zwak voor hem.

Tip twee die SIRE geeft is ‘Tel tot 10 als je iets lelijks dreigt te zeggen.’ En daar wil ik van maken: ‘tel vaker tot 10, of tot 100 of tot 1000’ ook als je niet dreigt iets lelijks te zeggen of doen. Gewoon vaker tot veel tellen. Meer rust. Meer aandacht. Meer liefde. 

En dat werkt, heb ik ervaren, ook bij mensen die hun fiets onhandig parkeren of – op de stoep – tegen je aan fietsen. Tel even tot tien en vraag vervolgens oprecht waarom hij of zij doet wat-ie doet en vraag net zolang door totdat je het antwoord hebt. Ik deed dit de afgelopen tijd regelmatig en kreeg uiteindelijk een paar keer terug: ‘OK, ik had gewoon mijn kop er niet bij, OK?’ Een welgemeend ‘sorry’ daarbij had het nog mooier gemaakt, maar ach ik had het begrip al.

Rust. Aandacht. Liefde.