Tot halverwege de vorige eeuw zorgden kerken er (in het westen) voor dat we konden omgaan met leed en we bij elkaar bleven (Religie voor Atheïsten, Alain de Botton). Nu de kerken (ook voor de gewone man en vrouw grotendeels) zijn weggevallen moeten we het allemaal zelf maar regelen. Hoe gaan we nu om met ons verdriet? Hoe gaan we om met trauma? Hoe houden we verbinding met elkaar? Het ligt allemaal open. We zijn losgeslagen.

Palliatieve industrieën zoals BIG tech, BIG fat, BIG tobacco en BIG whatever zijn – heel slim, sluw – in het gat gesprongen en hebben noem het maar hyper-oplossingen voor ons ontwikkeld. Zo sluw met alle kennis van tegenwoordig in elkaar gestoken dat als je mens bent, je bijna niet anders dan verslaafd kunt raken. Ze beloven ons genot en geen lijden. Gewoon overal te koop, altijd, overal, heerlijk. Want geen mens wil lijden en wel lekker gezellig genieten, toch?

In zijn boek de Palliatieve Maatschappij gaat Byung-Chul Han in op het neoliberale gedachtegoed en de invloed op ons leven en samenleven. We hebben de kennis om blij, heerlijk, vrolijk te kunnen leven en dus streven we daar ook naar. We gaan voor de sugar-sweet-ervaring waarin alles perfect is en we onszelf en elkaar verdoven om dat voor elkaar te krijgen. We ontwikkelen middelen om ons maar niet in contact te hoeven laten zijn met dat wat er nou eenmaal voor elk mens ook is, de pijn, het verdriet, het verlies, het trauma. Die middelen nemen we tot ons en we bieden ze aan aan anderen, want wie wil dat nou niet? Geen pijn voelen en wel van moment tot moment, al-tijd, permanent, genot. BIG business! 

Als je je pijn, verdriet, shit, maar lang genoeg wegduwt, verdooft, wegstopt, gaat het woekeren, gaat het groeien. Carl Jung schreef prachtige dingen over wat er gebeurt met dingen, emoties, gedragingen die er niet mogen zijn; je ontwikkelt een schaduw. En zie wat daar gebeurt…. autocratische leiders zoals Trump, Orban, Poetin, Netanyahu en Wilders staan op, die noch in verbinding staan met zichzelf, noch met anderen, noch met ‘de gehelen’ en richten een nieuwe mega-golf aan verdriet, pijn, trauma aan. De verbinding spat uit elkaar, de sociale entropie neemt toe.

‘Waarom laten we dit gebeuren?’ vraag ik me af. Waarom nemen we producten en diensten af bij de bedrijven uit deze palliatieve industrieën? Wat voor wezenlijks voegen ze toe aan ons leven? Misschien geven ze op korte termijn genot of verdoving, maar waarschijnlijk komen ze op iets langere termijn als een uitvergrote boemerang bij je terug. Waarom luisteren we niet naar Epicurus?

‘Laat genot liggen als je weet dat die later voor een groter ongemak zorgt en verdraag liever even wat pijn als daarna het genot groter wordt.’

Er is een e-nor-me hyper-sluwe palliatieve industrie is ontwikkeld, of misschien kun je het zelfs beter hebben over palliatieve industrieën. Industrieën die geld verdienen, macht ontwikkelen door mensen te verdoven. Big tech, big food, big pharma, big fashion. Ga zo maar door. Industrieën die een business model hebben gemaakt van ons een lekker gevoel geven en maar niet in verbinding met wat er nou eenmaal ook is.

Samen met Perplexity.AI maakte ik een exploratieve sectoranalyse. Dat voedt mijn denken hierover. Ik ben benieuwd naar reacties.

Een korte toelichting:

• Big Tobacco: Wereldwijd synoniem voor de tabaksindustrie, met Philip Morris International als de absolute koning 124678.
• Big Tech: Meta, Google en TikTok domineren de digitale aandachtseconomie en maximaliseren schermverslaving.
• Big Fat/Big Food: McDonald’s en Coca-Cola zijn iconen van de fastfood- en frisdrankindustrie, verantwoordelijk voor wereldwijde eet- en suikergewoonten.
• Big Fashion: Kledinggiganten als Inditex (Zara) en H&M stimuleren koopverslaving door snelle trends en lage prijzen.
• Big Narco: In de illegale sfeer zijn kartels en syndicaten de “koningen” van de harddrugsverslaving.
• Big Work: In de moderne economie zijn er bedrijven en sectoren die profiteren van werkverslaving, hoewel dit minder tastbaar is dan bij fysieke middelen.

Deze “Big” families zijn de mondiale kampioenen in het exploiteren van menselijke zwaktes en verslavingsgevoeligheid, elk binnen hun eigen domein. Sommige van de big-bijnamen zijn gangbaar en internationaal al ingeburgerd, terwijl andere vooral logisch zijn afgeleid van bestaande termen, maar (nog) niet standaard zijn in het publieke debat of de media. Moeten we daar, kunnen we daar verandering in brengen? 

[Hieronder een uitbreiding van deze blogpost na contact met lezers en een verdere uitdieping met Perplexity]

Ik vroeg Perplexity: Wat voor strategieën gebruiken de palliatieve industrieën om ons te manipuleren (en verslaafd te maken)? 

Big Tech

• Psychologische targeting: Big Tech-bedrijven als Meta, Google en TikTok gebruiken AI en algoritmes om digitale sporen van gebruikers om te zetten in psychologische profielen. Deze profielen worden ingezet voor gepersonaliseerde beïnvloeding, bijvoorbeeld via verslavende feeds, notificaties en dark patterns die gebruikers langer vasthouden of tot aankopen verleiden48.

• Dataverzameling en profilering: Bedrijven verzamelen enorme hoeveelheden data (locatie, gedrag, voorkeuren) en combineren deze tot zeer gedetailleerde profielen. Daarmee kunnen ze niet alleen voorspellen wat je wilt, maar ook je gedrag sturen, soms zelfs zonder dat je het doorhebt45.

• Risico’s en schaalgrootte: Door de schaal waarop deze technieken worden ingezet, kunnen miljoenen mensen tegelijk worden beïnvloed. Dit heeft niet alleen gevolgen voor consumentengedrag, maar ook voor democratische processen en privacy456.

Big Tobacco

• Verslavingsbevordering: Tabaksbedrijven voegen bewust stoffen toe aan sigaretten om de verslavende werking te maximaliseren. Ze richten hun marketing op jongeren en kwetsbare groepen om nieuwe generaties aan zich te binden.

• Misleidende marketing: Er wordt gebruikgemaakt van reclame die de risico’s bagatelliseert en roken associeert met vrijheid, succes of aantrekkelijkheid.

• Nieuwe producten, zelfde strategie: Met e-sigaretten en vapes worden vergelijkbare strategieën toegepast, vaak gepresenteerd als ‘veiliger’ alternatief, terwijl de verslavingsmechanismen hetzelfde blijven.

Big Food/Fat/Sugar

• Hyper-palatable producten: Voedselbedrijven ontwikkelen producten met optimale combinaties van suiker, vet en zout om het beloningssysteem in de hersenen te activeren en herhalingsaankopen te stimuleren.

• Marketing gericht op kinderen: Via kleurrijke verpakkingen, mascottes en online spelletjes worden kinderen al vroeg blootgesteld aan ongezonde voeding.

• Lobby tegen regelgeving: De industrie zet grote druk op overheden om strengere regels rond reclame, samenstelling en etikettering te voorkomen.

Big Alcohol

• Normalisering en targeting: Alcoholbedrijven maken gebruik van sociale media, influencers en evenementen om alcoholgebruik te normaliseren, vooral onder jongeren.

• Verantwoord drinken als marketing: Campagnes over ‘verantwoord drinken’ worden vaak ingezet als marketinginstrument, terwijl het hoofddoel blijft om consumptie te stimuleren.

• Verdoezelen van risico’s: Gezondheidsrisico’s worden gebagatelliseerd of ontkend in reclame-uitingen.

Big Gamble

• Gamification en dark patterns: Gokbedrijven gebruiken spelelementen, near-misses en bonussen om spelers langer vast te houden en terug te laten keren.

• Online laagdrempeligheid: De overstap naar online gokken maakt het makkelijker om anoniem en langdurig te spelen, wat het risico op verslaving vergroot.

• Regulering loopt achter: Technologische innovatie gaat sneller dan wetgeving, waardoor kwetsbare groepen onvoldoende beschermd zijn.

Big Pharma

• Verslavende medicijnen: Farmaceuten hebben soms bewust het verslavingspotentieel van middelen als opioïden gebagatelliseerd en artsen actief gestimuleerd om deze voor te schrijven.

• Marketing richting artsen en patiënten: Door sponsoring, cadeaus en informatiecampagnes wordt het voorschrijfgedrag beïnvloed.

• Gebrek aan transparantie: Er is regelmatig sprake van het achterhouden van negatieve onderzoeksresultaten of het minimaliseren van bijwerkingen.

Big Fashion

• Overconsumptie stimuleren: Fast fashion-bedrijven brengen voortdurend nieuwe collecties uit en creëren een gevoel van urgentie (“nu of nooit”) via marketing en influencercampagnes.

• FOMO en status: Merken spelen in op de angst om iets te missen en het verlangen naar status door snelle trends en limited editions.

• Milieu en ethiek ondergeschikt: De focus op snelle consumptie gaat vaak ten koste van arbeidsomstandigheden en milieu.

Big Narco

• Marketing van illegale middelen: Criminele netwerken gebruiken marketingtechnieken om drugsgebruik te promoten, zoals het verspreiden van ‘samples’ of het inzetten van sociale media.

• Steeds sterkere producten: Er wordt voortdurend gezocht naar nieuwe, krachtigere en verslavendere varianten om de markt uit te breiden.

• Targeting kwetsbare groepen: Jongeren en sociaal kwetsbaren zijn vaak doelwit van wervings- en verkoopstrategieën.

Big Work

• Werkverslaving aanjagen: Werkgevers en platformbedrijven stimuleren ‘altijd aan staan’ via prestatiedruk, targets en beloningssystemen.

• Vervaging werk-privé: Door digitale technologieën wordt het steeds moeilijker om werk en privé te scheiden, wat leidt tot chronische stress en burn-out.

• Sociaal wenselijke overprestatie: Er heerst een cultuur waarin overwerken en extreme inzet worden beloond en genormaliseerd, vaak ten koste van welzijn en gezondheid.

Ik vroeg Perplexity: Wat gebeurt er al om deze palliatieve industrieën in te dammen?

Big Tech

• Digital Services Act (DSA, EU)
  Europese wetgeving die platforms verplicht tot transparantie over algoritmes, het aanpakken van schadelijke content en het beschermen van minderjarigen. Platforms met veel gebruikers (VLOPs) krijgen extra verplichtingen, zoals het snel verwijderen van ongewenste data en het bieden van een “rode knop” voor jongeren om hun digitale verleden te wissen17.

• Initiatiefnota ‘Digitale Rode Knop’ (NL)
  Voorstel om jongeren bij hun 18e verjaardag eenmalig de kans te geven hun digitale data bij grote platforms te verwijderen, en om alternatieve, privacyvriendelijke mobiele besturingssystemen te stimuleren (zoals MobiFree)1.

• EU-voorstel tegen verslavend ontwerp
  Het Europees Parlement roept op tot het verbieden van verslavende technieken zoals eindeloos scrollen en autoplay, het invoeren van een digitaal “recht om niet gestoord te worden” en het standaard uitschakelen van meldingen voor kinderen4.

• Bewustwordingscampagnes en pilots
  Lokale pilots voor smartphone- en socialmediavrij opgroeien, georganiseerd met gemeenten, scholen en ouders, om de impact van digitale verslaving te onderzoeken en te beperken32.

Big Tobacco

• WHO Framework Convention on Tobacco Control (FCTC)
  Internationaal verdrag dat reclame, sponsoring en promotie van tabaksproducten beperkt, waarschuwende verpakkingen verplicht stelt en accijnzen verhoogt.

• Plain packaging (Australië, VK, Frankrijk, etc.)
  Tabaksproducten mogen alleen in neutrale verpakkingen verkocht worden, zonder logo’s of marketinguitingen.

• Rookvrije Generatie (NL)
  Publiekscampagne en beleid om rookvrije omgevingen te creëren, gericht op het ontmoedigen van roken onder jongeren.

Big Food/Fat/Sugar

• Suikertaks (VK, Mexico, Noorwegen, etc.)
  Belasting op suikerhoudende dranken om consumptie te ontmoedigen en producenten aan te zetten tot gezondere producten.

• Verbod op kindermarketing (Chili, Noorwegen, NL)
  Strenge regels voor reclame voor ongezonde voeding gericht op kinderen, inclusief verpakkingen en mascottes.

• Nutri-Score (EU, Frankrijk, Duitsland, NL)
  Voedselkeuzelogo dat consumenten helpt gezondere keuzes te maken op basis van voedingswaarde.

Big Alcohol

• Minimum Unit Pricing (Schotland, Ierland)
  Vast minimumprijs per eenheid alcohol om goedkope, sterke drank minder aantrekkelijk te maken.

• Reclamebeperkingen (Zweden, Noorwegen, Frankrijk)
  Strenge regels voor alcoholreclame, met name gericht op jongeren en sportevenementen.

• Trimbos-instituut (NL)
  Publiekscampagnes en preventieprogramma’s gericht op verantwoord alcoholgebruik en het tegengaan van problematisch drinken.

Big Gamble

• Wet Kansspelen op afstand (NL)
  Strenge eisen aan online gokbedrijven, zoals verplichte waarschuwingen, limieten en een centraal uitsluitingsregister (Cruks).

• Gambling Act (VK, update in 2024)
  Nieuwe regels voor online gokken, met limieten op inzetten, strengere leeftijdscontrole en meer transparantie over kansen en risico’s.

• Publiekscampagnes ‘Speel Bewust’ (EU, NL)
  Campagnes en tools voor zelfuitsluiting en bewustwording rond gokverslaving.

Big Pharma

• Opioid Crisis Litigation (VS)
  Grote farmaceuten zijn aansprakelijk gesteld en hebben miljarden betaald vanwege misleidende marketing van verslavende pijnstillers.

• Strengere voorschriften voor medicijnreclame (EU, VS)
  Beperkingen op directe reclame naar consumenten en verplichting tot transparantie over bijwerkingen.

• Farmaceutische transparantie-initiatieven (Sunshine Act, EU Transparency Register)
  Verplichte openbaarmaking van betalingen aan artsen en zorginstellingen.

Big Fashion

• Transparantie-initiatieven (Fashion Revolution, Clean Clothes Campaign)
  Campagnes voor openheid over productie, leefbare lonen en eerlijke arbeidsomstandigheden.

• Verbod op greenwashing (EU, aankomende wetgeving)
  Nieuwe regels die bedrijven verbieden om zich groener of duurzamer voor te doen dan ze zijn.

• Slow fashion-beweging (wereldwijd)
  Lokale initiatieven en platforms die duurzame, tijdloze mode promoten en overconsumptie tegengaan.

Big Narco

• UNODC internationale samenwerking
  Wereldwijde coördinatie van wetshandhaving, preventie en voorlichting over drugsgebruik en -handel.

• Drug Policy Alliance (VS)
  Lobby voor harm reduction, preventie en alternatieven voor criminalisering.

• Europees drugsbeleid (EMCDDA)
  Monitoring en rapportage over trends, beleid en effectieve interventies.

Big Work

• Wet Arbeid en Zorg (NL, EU-richtlijnen werk-privébalans)
  Wetgeving die recht geeft op ouderschapsverlof, flexibel werken en bescherming tegen overwerk.

• Burn-out preventieprogramma’s (Scandinavië, NL)
  Bedrijfs- en overheidsinitiatieven gericht op het voorkomen van werkverslaving en burn-out.

• ILO Conventie Gezond Werk (internationaal)
  Internationale afspraken over gezonde werktijden, rust en het recht op onbereikbaarheid buiten werktijd.

Ik vroeg Perplexity: Wat zouden we daar concreet tegen kunnen doen?

Individueel: Bewustwording en weerbaarheid

• Mediawijsheid vergroten: Leer herkennen hoe platforms, producten en diensten inspelen op je zwaktes en emoties. Dit kan door kritisch te zijn op je eigen gebruik, bijvoorbeeld door schermtijd te monitoren, impulsaankopen te analyseren of etiketten te lezen.

• Grenzen stellen: Stel persoonlijke grenzen aan consumptie van bijvoorbeeld social media, fastfood, alcohol of werk. Digitale detox, bewuste koopkeuzes en het zoeken van alternatieven (zoals lokale producten of slow fashion) helpen.

• Open gesprek voeren: Deel je ervaringen en twijfels met anderen, zodat het taboe op kwetsbaarheid en ongemak afneemt en er ruimte ontstaat voor echte verbinding.

Samen: Collectieve actie en cultuurverandering

• Burgerinitiatieven: Start of steun initiatieven die alternatieven bieden voor verslavende producten en diensten, zoals buurthuizen, offline ontmoetingsplekken, ruilwinkels of lokale voedselcoöperaties.

• Bewustwordingscampagnes: Organiseer of ondersteun campagnes die inzicht geven in de werking van verslavende industrieën, bijvoorbeeld via scholen, kunstprojecten of sociale media.

• Kunst en filosofie inzetten: Kunstenaars en denkers kunnen alternatieve verbeeldingen en verhalen bieden die uitnodigen tot reflectie en verandering1. Denk aan projecten die ongemak of kwetsbaarheid tonen, of aan filosofische gesprekken over zingeving en autonomie.

Nationaal en Europees: Wetgeving en regulering

• Strengere regels voor marketing: Verbied of beperk reclame voor verslavende producten (zoals alcohol, gokken, fastfood) gericht op jongeren en kwetsbare groepen.

• Transparantie en aansprakelijkheid: Verplicht bedrijven om open te zijn over hun algoritmes, ingrediënten en marketingpraktijken. Stel ze aansprakelijk voor schade aan volksgezondheid of welzijn.

• Ondersteuning van alternatieven: Stimuleer gezonde, duurzame alternatieven via subsidies, onderwijs en publieke campagnes.

Internationaal (EU, VN): Gecoördineerde aanpak

• Internationale verdragen: Sluit bindende afspraken over reclamebeperkingen, etikettering, dataverzameling en consumentenbescherming. De WHO Framework Convention on Tobacco Control is een voorbeeld voor tabak; vergelijkbare verdragen zouden kunnen gelden voor alcohol, junkfood en digitale platforms.

• Europese wetgeving: De EU kan leidend zijn met wetgeving zoals de Digital Services Act (voor Big Tech) en strengere regels voor voedselveiligheid, etikettering en reclame. Europese samenwerking vergroot de slagkracht tegenover multinationals.

• VN-platforms: Gebruik VN-organisaties (zoals WHO, UNODC) om kennis te delen, best practices te ontwikkelen en landen te ondersteunen bij implementatie van beleid. Ook kan de VN een rol spelen bij het agenderen van ethische standaarden en mensenrechten in relatie tot deze industrieën.

Heb ik iets te pakken? En… wat doen we eraan?

Ik hoor graag. Laat je een comment achter onder deze blogpost?